تعیین منشاء و ارزیابی ریسک سلامت آرسنیک در منابع آب گستره معدنی تکاب

چکیده مقاله

آرســنیک یک شبه فلز بالقوه سمی اســت، در صورت ورود به محیط زیست و منابع آبی می‌تواند اثرات زیان‌باری بر ســمتی انسان داشته باشد به‌طوری‌که بزرگ‌ترین خطر در معرض قرارگیری آرسنیک مربوط به آب آشامیدنی است. گســتره مطالعاتی حوضه آبریز شهرستان تکاب در آذربایجان غربی اســت، دو معدن فعال و بزرگ طالی زرشوران و آغ دره با تیپ کارلین را در خود جای داده است. معادن طالی کارلین از نوع سولفیدی هستند که به دلیل ماهیت خود پتانســیل آلودگی منابع محیطی پایین‌دست از جمله آرسنیک را دارند. بنابراین، هدف از این مطالعه، تعیین منشاء و ارزیابی ریسک سالمت در جامعه است که در معرض آرسنیک از طریق بلع و تماس پوستی با منابع آبی آلوده اســت. در این راستا 45 نمونه از براساس قضاوت کارشناسی از منابع آبی به‌طور تصادفی چاه، چشــمه و آب سطحی برداشت شــد و به روش MS-ICP آنالیز شد و ریسک سالمتی با استفاده از خطر سرطان هدف )TR)، ضریب خطر )HQ )و شــاخص خطر )HI )ارزیابی شد. نتایج کلی مبین آلودگی آرسنیک منابع آبی شرق و شمال گستره ناشی از فعالیت‌های آتشفشانی و دگرسانی کواترنری و فعالیت‌های معدنکاری است. بیشتر نمونه‌ها در بازه pH 10-9 و پتانسیل اکسایش-کاهش بین -100 تا -250 میلی ولت است که نشان‌دهنده غلبه گونه 2H- است. مقدار HQ و HI در %52 از نمونه‌ها باالتر از 10 هستند که مبین خطر آرسنات )5+As )و به فرم 4AsO باالی ابتالی جامعه در صورت مواجهه با آب آلوده هستند. مقادیر ریسک سرطان‌زایی گستره از 0 تا 10-2×7 متغیر است که مبین نبود ریسک سرطان‌زایی تا ریسک بسیار باالی ناشی از آرسنیک منابع آبی است. به‌طورکلی ریسک سرطان‌زایی و بیماری‌های غیر سرطانی در شرق و شمال گستره از دو مسیر مصرف مستقیم شامل بلع و آشامیدن و تماس پوستی به دلیل آلودگی ناشی از دو منبع زمین زاد و بشرزاد وجود دارد. بنابراین، توصیه می‌شود، توجه ویژه‌ای بهپایش مستمر آالینده‌های احتمالی، روش‌های مختلف جلوگیری از مواجههبا منابع آبی آلودهوروش‌های پاک‌سازی به‌منظور حداقل کردن خطر بهداشتی جامعه ساکن صورت پذیرد.