ارزیابی آلودگی و ریسک اکولوژیک فلزات سنگین در خاک‌های سطحی اطراف گرانیتوئیدهای منطقه اهر- آذربایجان شرقی

چکیده مقاله

عناصر آرسنیک، سرب، جیوه، کادمیوم، آنتیموآن، سلنیوم، مس، مولیبدن و روی جزء عناصر سمی و فلزات سنگین هستند که برای سلامت محیط زیست و انسان خطرناک می‌باشند. از طرف دیگر از دیدگاه ژئوشیمیایی جزو گروه عناصر کمیاب بوده و در نتیجه دارای پتانسیل بالایی برای تمرکز در سنگ‌های گرانیتوئیدی هستند. مطالعه حاضر جهت بررسی پتانسیل سمیت تمرکز فلزات سمی As، Cd، Cu، Hg، Mo، Pb، Sb، Se و Zn، توزیع مکانی و درجه آلودگی آنها با استفاده از مقایسه با استاندارد EPA، شاخص زمین انباشت (Igeo)، ضریب غنی­شدگی (EF)، درجه آلودگی (Cd)، شاخص بار آلودگی (PLI) و شاخص ریسک اکولوژیک (RI) انجام شد. بدین منظور نمونه‌های خاک از محدوده برداشت شد و به روش ICP-MS مورد تجزیه شیمیایی قرار گرفت. محاسبه شاخص زمین انباشت نشان داد که 50% از ایستگاه­ها آلودگی متوسط تا خیلی بالا دارند. فاکتور پتانسیل ریسک اکولوژیک فلزات مورد نظر به‌صورت As>Mo >Cd>Pb>Hg>Cu>Zn (میانگین Ei عناصر) است. شاخص بار آلودگی در 50% نمونه‌ها دارای کیفیت خوب و 40% نمونه‌ها دارای کیفیت نامطلوب هستند. خاک سطحی در محدوده مطالعاتی بر مبنای ضریب آلودگی Cf، آلودگی کم از نظر Cd و Zn، آلودگی متوسط از جهت Cu، Mo، Pb و Sb، آلودگی زیاد برای As و آلودگی خیلی زیاد به سبب Se دارد و از نظر درجه آلودگی، آلودگی متوسط تا خیلی زیاد دارد که بیش از 50% نمونه‌ها آلودگی قابل توجه نشان می‌دهند. بنابراین نتایج نشان می‌دهند که خاک سطحی متاثر از تشکیلات زمین‌شناسی به‌خصوص توده‌های نفوذی انزان، شیور و خان‌کندی و زون‌های دگرسانی ناشی از این توده‌ها می‌باشد که پتانسیل بالایی در ایجاد آلودگی در منابع آب، گیاهان و سرانجام زنجیره غذایی انسان دارد.