مطالعه کیفی نقش و جایگاه آموزش عالی در مشارکت زنان در نهادهای مدنی و اجتماعی

چکیده مقاله

مشارکت زنان در زندگی نهادی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی یکی از شاخص‌‌های سنجش میزان توسعه‌یافتگی جوامع است. ولی حضور حضور زنان در اجتماع و نهادهای مدنی، همواره به‌دلیل فرهنگ سنتی و نقش پررنگ مردان و مقاومت آن‌ها در برابر واگذاری قدرت خود به زنان، با محدودیت‌هایی روبه‌رو است. در این بین، تحصیلات و حضور پررنگ زنان در آموزش عالی توانسته است بخشی از این موانع را خنثی کند. هدف این پژوهش کشف روش پژوهش کیفی بوده است و و در آن تلاش شده است با مصاحبه عمیق و نیمه‌ساختاریافته براساس نظریه زمینه‌ای، نقش و جایگاه آموزش عالی در مشارکت زنان در نهادهای مدنی و اجتماعی و فرصت‌ها و چالش‌های حضور زنان تحصیل‌کرده در نهادهای مدنی و اجتماعی تبیین شود. جامعه مورد مطالعه زنان دارای تحصیلات عالی و شاغل شهر تهران است و نوزده نفر با روش نمونه­گیری نظری انتخاب و با آن‌ها مصاحبه شده است. براساس نتایج حاصل از مصاحبه‌ها، هشت مقوله اصلی و یک مقوله­ هسته از خلال نظام کدگذاری داده­ها استخراج شد: بازنمایی اشاعه‌یافته از مسئولیت اجتماعی، کنشگری اخلاقی، گسترش وجدان جمعی و توانمندسازی فردی، محدودیت‌‌های مالی و شغلی تعمیم‌یافته نهاد‌های مدنی، ارتقای زیست اجتماعی چندوجهی، چالش‌‌های اجتماعی ـ اقتصادی نهاد‌های مدنی برای زنان، جامعه‌پذیری محدودیت‌ساز و آموزش‌‌های غیرمهارتی، چالش‌‌های ساختاری ـ سیاستی نهاد‌های مدنی، تغییر نمود‌های جنسیتی و طرد کلیشه‌‌های زنانگی و ارتقای خودکارآمدی و مشارکت. همچنین، «عاملیت زنانه‌محور و کنشگری همدلانه» به‌عنوان مقوله هسته انتخاب شد. زمینه‌های فرهنگی و تاریخی، در کنار موانع ساختاری و نهادی، از عوامل مشارکت زنان در نهادهای مدنی هستند. در مقابل، ارتقای تحصیلات دانشگاهی زنان، عاملیت زنانه و گسترش زمینه‌‌های اخلاقی ـ اجتماعی، شور و اشتیاق زنانه برای فعالیت با چشمداشت مالی پایین، نیاز سازمان‌های مدنی به فعالیت‌های داوطلبانه و کنشگری زنان در عرصه‌های مختلف اجتماعی، از پیشران‌‌های مهم جامعه زنان برای حضور در نهادهای مدنی است. نتایج نشان داد که اگرچه چالش­ها و موانع زیادی برای مشارکت زنان در نهادهای مدنی و اجتماعی وجود دارد، اما زنان با احیای وجدان جمعی و ترمیم مسئولیت اجتماعی، عاملیت و کنشگری اجتماعی خود، بر موانع چیره می‌شوند و مسیر توانمندسازی را دنبال می‌کنند.

کلیدواژه‌ها: آموزش عالی، نهادهای مدنی، نهادهای اجتماعی، نقش جایگاه زنان، مشارکت زنان.