تغذیه مصنوعی سفره¬های آب زیرزمینی از طریق کانال¬های زهکش سطحی با استفاده از روش AHP

چکیده مقاله

یکی از راههای ذخیره سازی آب استفاده از مخازن زیرزمینی است که به لحاظ اقتصادی سرمایه گذاری کمتری را می طلبد. در شرایط حاضربه سبب برداشت اضافی از منابع آب زیرزمینی در 163 دشت کشور سطح آب زیرزمینی افت پیدا کرده است و کشاورزی و توسعه اقتصادی پایدار را دچار چالش نموده است. در این پژوهش, اولویت بندی کانال های زهکشی به منظور تغذیه مصنوعی آب های زیرزمینی دشت سراب نیلوفر به عنوان هدف اصلی و مطالعات مختلف فیزیوگرافی, هواشناسی, زمین شناسی, خاک شناسی, هیدرولوژی, آبهای زیرزمینی, نفوذپذیری, زیست محیطی و فرسایش و رسوب در منطقه مطالعاتی سراب نیلوفر انجام پذیرفت. طی عملیات گسترده صحرایی اطلاعات دقیق مکانی چاه ها و نیز کلیه اطلاعات مربوط به بهره برداری از منابع آب سطحی و زیر زمینی, موقعیت کانال ها و خصوصیات کانال ها, مسائل اجتماعی مربوط به استفاده از کانال ها, جمع بندی دیدگاه های مردم نسبت به عمل تغذیه در کانال ها و ... صورت گرفت و 13 لایه مختلف اطلاعاتی تهیه و با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP)نسبت به اولویت بندی کانال ها اقدام گردید. بر این اساس, کانال هایی که ارزش بالاتری را به خود اختصاص داده بودند در رأس قرار گرفته و بقیه بر حسب میزان ارزش کسب شده و دامنه کل امتیازات در 7 گروه تقسیم بندی شدند. بر این اساس 4 اولویت اول دارای اهمیت تغذیه ای هستند و 3 اولویت پایانی به دلیل دارا بودن محدودیت های تغذیه به عنوان کانال قابل تغذیه مدنظر قرار نگرفته اند. لذا در یک جمع بندی می توان گفت از مجموع 1684486.9 متر مکعب حجم کانال های زهکشی موجود در منطقه 1102449 متر مکعب معادل 65.45 درصد از حجم کل کانال ها قابل تغذیه می باشد. با احتساب متوسط دراز مدت آبدهی چشمه سراب نیلوفر که برابر 962 لیتر در ثانیه می باشد در طول 105 روزی که آب آن فاقد استفاده های کشاورزی است و از طریق قره سو به خارج از منطقه هدایت می شود حجم آبی برابر 8727264 متر مکعب آب وجود دارد که قابلیت حدود 8 بار تامین آب کانال های قابل تغذیه منطقه را داراست. به عبارتی دیگر با این قابلیت حتی اگر 13.26 روز آب در کانال های زهکشی قابل تغذیه باقی بماند این پتانسیل وجود دارد که کلیه آب خروجی از سراب نیلوفر را از 15 آذر ماه تا پایان اسفند ماه که فصل بدون آبیاری در منطقه به حساب می آید را مهار نموده و در سفره های آب زیرزمینی تزریق نمود. بر اساس تحلیل ها و محاسبات بیلان آبخوان آزاد دشت سراب نیلوفر, میزان تغذیه سالانه در دشت سراب نیلوفر حاصل از تغذیه ناشی از بارش, نفوذ جریانات سطحی, آب برگشتی کشاورزی (چشمه و قنات), تغذیه جانبی ورودی و تغذیه از حاشیه دشت و رودخانه قره سو در مجموع 37.41 میلیون متر مکعب می باشد. از طرف دیگر مجموع تخلیه که در واقع حاصل جمع تخلیه چاه های کشاورزی و شرب, تخلیه خروجی جانبی و تبخیر از سطح آب زیر زمینی می باشد 66.38 میلیون متر مکعب برآورد گردیده است که بر این اساس تغییرات حجم مخزن منفی بوده و برابر 28.97- میلیون متر مکعب می باشد. با توجه به منفی بودن بیلان و ترازنامه آبهای زیرزمینی در دشت مذکور, تنها 30.1 درصد از اضافه برداشت از آبخوان آزاد این دشت قابل جبران است و همچنان میزان تغییرات مخزن منفی باقی خواهد ماند اما به عددی برابر 20.24- میلیون متر مکعب کاهش پیدا خواهد نمود.