تحلیل بیلان آب زیرزمینی مبتنی بر دیدگاه کشاورزی پایدار در دشت اسلام‌آباد

چکیده مقاله

پایداری کشاورزی در گرو مدیریت صحیح منابع آب و کنترل مصرف بی رویه آن است. لازمه این مدیریت, وجود داده ها و اطلاعات دقیق و قابل استناد است که می تواند فرصت مناسبی برای تحلیل وضعیت منابع آبی به عنوان یک نهاده اصلی در کشاورزی پایدار فراهم نماید. وجود اطلاعات پایه و اقلیمی مناسب, داده های هیدروژئولوژی, 5 چاه اکتشافی و 20 چاه مشاهده ای سبب انتخاب دشت اسلام آباد گردید. از طریق پیمایش صحرایی کلیه چاه های بهره برداری و چشمه های منطقه ثبت و اطلاعات آبدهی و میزان تخلیه از آبخوان دشت محاسبه گردید. تبخیر و تعرق پتانسیل به روش پنمن- مانتیث تعیین و نیاز آبی محصولات زراعی و باغی از طریق نرم افزار CROPWAT به دست آمد. محاسبات ارتفاع سطح آب زیرزمینی چاه های مشاهده ای برای هر سال انجام شده و ارتفاع پیزومتری آن ها محاسبه گردید. سطح اثر هر چاه از طریق پلی گون بندی تیسن محاسبه و با میانگین گیری وزنی, ارتفاع پیزومتری دشت در سال های مختلف محاسبه و نمودار تغییرات آن ترسیم گردید. حجم جریان ورودی و خروجی دشت بر پایه معادله دارسی محاسبه و بر اساس اطلاعات پیش گفته معادله بیلان تکمیل و بیلان دشت تحلیل گردید. نتایج این بررسی در دشت اسلام آباد نشان می دهد 60 درصد تغذیه آبخوان از طریق نفوذ مستقیم از ریزش های جوی و رواناب های منطقه صورت می گیرد. 93 درصد از سطح اراضی کشاورزی آبی این دشت به چهار محصول با نیاز آبی بالا شامل گندم, ذرت, چغندر و سیب زمینی اختصاص دارد که در حدود 66 درصد از آب مصرفی آبخوان را به خود اختصاص می دهند. شدت افت سطح تراز آبخوان با افزایش تعداد چاه های بهره برداری در دهه 1385-1375 و در نتیجه تشدید بهره برداری از آبخوان همخوانی کامل دارد. این میزان بهره برداری با ذخایر سالانه آبخوان تناسب نداشته و سطح آب زیرزمینی دشت روندی کاملا نزولی و تشدید شونده را نشان می دهد به طوری که در 6 سال منتهی به سال آبی 93-92 سطح آبخوان 6.61 متر افت داشته است و آبخوان با کسری 3.83 میلیون متر مکعبی در ذخیره سالانه مواجه بوده و بیلان منفی است. روند تغییرات سطح آب زیرزمینی در منطقه, بیانگر شدت این وضعیت در آینده است. لذا مدیریت تخصیص منابع آب, کنترل سطح زیرکشت محصولات با نیاز آبی بالا و بهینه سازی تولید پایدار مبتنی بر وضعیت منابع آب راهکارهای برونرفت از این وضعیت و دستیابی به پایداری نسبی در کشاورزی است.