مسئولیت ترتیبی

چکیده مقاله

    گاهی در قوانین با مسئولیت‏ هایی روبه‏ رو می ‏شویم که به‏ ترتیب و در چند مرحله، بر عهدة اشخاص متفاوتی قرار می‏ گیرد و در هر مرحله، طلب بستانکار باید از دارایی جداگانه ‏ای دریافت شود. اما اگر این دارایی وجود نداشت یا کافی نبود، بستانکار می‏ تواند به ردیف بعدی مراجعه کند. بنابراین، ذمه‏ ها به‏ ترتیب و به ‏نحو بدلی، یکدیگر را پوشش می‏ دهند. سلسله‏ مراتبی که در پرداخت نفقة اقارب می ‏بینیم، همچنین ترتیب مسئولیت عاقله و جانی و بیت ‏المال در پرداخت دیه، نمونه ‏های آشنای چنین مسئولیتی هستند. هدف این مقاله، مطالعة این قسم مسئولیت به‏ عنوان نهادی مستقل و اصیل در حقوق ایران است. روش مطالعه بر مبنای استقرا از احکام پراکندة قانونی و سپس تحلیل و قیاس آنها با موارد مشابه است. با گردآوری مصادیق مسئولیت ترتیبی در حقوق ایران، می‏توان مفهوم و ارکان آن را شناخت و برای آن قواعدی عمومی پایه ‏ریزی کرد. این ارکان عبارت‌اند از: ترتب، وحدت دین، و تعدد دارایی. همچنین در زمینة هدف مسئولیت، رابطة مسئولان و گسترة مسئولیت، می‏ توان قاعدة عمومی این مسئولیت را استخراج کرد.